Biografie: leren en studeren

Charlotte Jacobs

Acht kinderen telde het joodse gezin van Abraham Jacobs en Anna de Jongh, toen op 9 februari 1854 Aletta Henriëtte Jacobs werd geboren. In het Groningse Sappemeer werkte vader als huisarts, terwijl moeder de zorg droeg voor het huishouden en het gezin. Met uiteindelijk elf kinderen was het gezin groot, en arm. Toch kregen alle kinderen de kans om te leren en te studeren. Ook de meisjes, wat destijds bijzonder was. Zo werd Charlotte Jacobs de eerste vrouwelijke apotheker van Nederland en deed Frederika Jacobs als eerste vrouw in Nederland het middelbaar examen in wiskunde en boekhouden.

Als jong meisje had Aletta twee idolen, te weten haar vader en haar oudste broer Julius. Aletta: "Van mijn zesde jaar af heb ik steeds met de meest mogelijke beslistheid verklaard, dat ik, net als Pa en Julius, dokter wou worden. Geen oogenblik is toen of later de gedachte bij mij opgekomen, dat dit voor een meisje moeilijk zou gaan. Hoe kon dat ook? Thuis werd immers tusschen jongens en meisjes geenerlei verschil gemaakt." Vader nam Aletta mee naar sommige van zijn patiënten en sprak met haar over de ziektegevallen. Haar belangstelling voor het vak groeide.

In Nederland bestonden geen vrouwelijke artsen. Medische studies werden alleen door mannen gevolgd. Het was de gewoonte dat een beschaafd meisje een jongedamesschool bezocht om daar zich te verdiepen in de kunst der fraaie handwerken, er goede manieren leerde evenals een sprankelende conversatie. Aletta hield het op zo'n deftige school veertien dagen uit. Een compromis werd gesloten: overdag zou ze moeder in de huishouding helpen, 's avonds kreeg ze lessen in de Franse en Duitse taal. Maar het compromis werkte niet. Ze dagdroomde over vluchten, verwaarloosde het huishouden en werd stil en eenzelvig. Een stage bij de plaatselijke modiste bracht geen verbetering. Aletta: "Elken dag werd ik lusteloozer, niets had meer mijn belangstelling. De malaria-aanvallen, waaronder ik vroeger dikwijls had geleden, kwamen terug. Ondragelijke hoofdpijnen kwelden mij soms. Ik droeg ze in stilte. Ziek worden, doodgaan misschien, beteekende immers een verlossing uit de ellende." Een vriendelijk woord over haar taalwerk bracht een uitbarsting teweeg: "Ik mag immers toch niets worden omdat ik een meisje ben!" Dat was het keerpunt.

Haar broer Julius bekommerde zich om zijn zusje. In urenlange gesprekken spiegelde hij haar een toekomst voor waarin zij ook medicijnen zou studeren. Aletta vatte moed. Langzaam werd zij beter. Na enkele maanden kreeg ze van vader lessen in Grieks en Latijn. Het idee ontstond, dat de nu 15-jarige Aletta moest proberen te slagen voor het examen van leerling-apotheker. Zo gebeurde: op 26 juli 1870 behaalde ze het diploma. Of daarmee een toekomst als dokter mogelijk werd, stond evenwel nog te bezien.