Thema's: opleiding en studie

Universiteit van Groningen

Hoogere Burgerschool
In 1870 betrad Aletta Jacobs de Hoogere Burgerschool (H.B.S.) in haar woonplaats Sappemeer (Groningen). Zij was het eerste meisje in Nederland dat toegang kreeg tot deze vorm van onderwijs. Gewoonlijk kregen meisjes een opleiding die haar voorbereidde op een bestaan als echtgenote en moeder, of desnoods als zorgzame tante. Aletta koesterde andere ambities. Zij wilde net als haar vader Abraham Jacobs en broer Julius medicijnen gaan studeren om arts te worden. Aletta mocht naar deze school, zij het alleen als 'toehoorster'. Pas in 1905 mochten meisjes op voet van gelijkwaardigheid met jongens naar de H.B.S. Toch was Aletta als 'toehoorster' in de gelegenheid kennis op te doen die de basis vormde voor haar latere studie. Tegelijkertijd baande ze, zij het zonder dat doel, zo de weg voor andere meisjes.
Op school ging het overigens prima. Ze werd niet gepest omdat ze het enige meisje was. Logisch, ze kende de meeste jongens uit de klas al, want ze waren in hetzelfde Sappemeer opgegroeid.

Tegenspraak: "Laat haar borduren!"
Wat bezielde zo'n meisje dat almaar wilde leren en studeren, vroeg menigeen zich af. Menigeen schrok van Aletta Jacobs' initiatieven, en vooral van de zelfstandigheid die eruit sprak. Het was juist 'echt vrouwelijk' dat een meisje leerde borduren en het huishouden besturen. Tot dusver was iedereen daarmee gelukkig geweest, dacht men. De een vond het 'beschaafd', de ander noemde het een 'Goddelijke orde' en een derde vreesde dat geleerde meisjes zouden veranderen in manwijven. En dan, wie zou met zo'n geleerde vrouw willen trouwen? Werd zij niet opgeleid tot een blauwkous die haar natuurlijke bestemming als vrouw zou missen? Hoe dan ook, velen vonden dat alles maar moest blijven zoals het was.
Ook Aletta's moeder bleek ouderwetser dan Aletta graag zag. Moeder benadrukte het belang van het goed kunnen huishouden en begreep niet, dat haar dochter liever Duitse boeken las dan dat zij volmaakt stof leerde afnemen. Op aanraden van moeder ging Aletta in de leer bij de plaatselijke modiste. Een mooi 'vrouwelijk' beroep heette dat, omdat het dienstbaar was aan de veronderstelde vrouwelijke ijdelheid. 't Lag Aletta niet.

Universiteit
Wie arts wilde worden, moest een academische studie volgen. De liberale minister J.R. Thorbecke liet Aletta een jaar op proef studeren aan de Groningse universiteit. Jongens kregen nooit een proefjaar. Dankzij haar goede resultaten verkreeg ze zijn definitieve toestemming. Daardoor zijn er twee belangrijke jaartallen aan de Nederlandse geschiedenis toegevoegd: 1871, het jaar waarin Aletta als eerste vrouw toegang kreeg tot de universiteit, en 1877 als het jaar waarin Aletta Jacobs haar laatste medische examen met succes aflegde.
De studie was voor Aletta even zwaar als voor andere studenten. Maar zij kreeg er nog een last bij. In de Nederlandse pers werd voortdurend afkeurend gereageerd op dit 'meisjes-studentje'. Zij werd aangevallen op haar uiterlijk en op haar motivatie voor de studie. Enkele gezinsleden werden door hun omgeving getreiterd. Een van Aletta's broers voelde zich daardoor zelfs gedwongen zijn zusje dood te verklaren. Toch zette zij door. De studie was haar lief, het principe van keuzevrijheid heilig. Later kwam de broer op zijn besluit terug.

Promoveren
Nadat Aletta Jacobs de medische studie met succes had afgelegd, besloot zij die met een proefschrift af te ronden. Binnen een enkel jaar was deze proeve van wetenschappelijke bekwaamheid gereed. Haar Over localisatie van physiologische en pathologische verschijnselen in de groote hersenen bracht haar op 8 maart 1879 de doctorstitel. Wederom werd een belangrijke datum aan de Nederlandse geschiedenis toegevoegd, want niet eerder was een vrouw gepromoveerd. Dat we tegenwoordig op dezelfde 8 maart Internationale Vrouwendag vieren, is een gelukkig toeval waardoor Aletta's prestatie wordt benadrukt.
Vanaf de eerste dag dat Aletta was gaan studeren, leefde zij in een glazen huis. Dat bleek ook nu. Wederom verschenen in kranten en tijdschriften reportages over haar promoveren, zij het dat die hier en daar ook lovend van toon waren. Dat had misschien ook met de koninklijke steun te maken. Het proefschrift was met instemming van het hof opgedragen aan de jonge Koningin Emma.