Thema's: medische zorg

nog steeds een naam van belang

Voorbehoedsmiddelen
Nadat dr. A.H. Jacobs zich in 1879 als praktiserend arts had gevestigd aan de Amsterdamse Herengracht, bleef zij zich beroepsmatig ontwikkelen. Tijdens haar gratis consulten aan arme volksvrouwen in de Jordaan, constateerde zij dat een overmatig aantal opeenvolgende zwangerschappen een verwoestend effect hadden op een vrouwenlichaam. Via een correspondentie met de Duitse arts Mensinga ontving zij in 1882 enkele pessaria. Enkele patiëntes waren bereid dit voorbehoedsmiddel in de praktijk uit te testen. De uitkomst was gunstig en dr. Jacobs besloot op medische gronden het pessarium voor te schrijven. Met haar lidmaatschap van de Nieuw-Malthusiaansche Bond, die een voorstander was van geboorteperking, onderstreepte ze ook het morele belang ervan.
Terwijl behoudende personen morden over deze ontwikkeling of haar persoonlijk belasterden, constateerde de dokter op haar spreekuur dat er herhaaldelijk om het pessarium gevraagd werd. Zelfs medici, die in het openbaar haar tegenstander waren, vroegen haar op om informatie. Het "willekeurig moederschap", zoals Aletta Jacobs het noemde, zou een belangrijk thema blijven in haar leven. Naarmate voorbehoedsmiddelen maatschappelijk meer aanvaard werden, werd zij in de loop der jaren een gewaardeerd spreekster op nationale en internationale congressen.

Tegenspraak: "Een vrouw hoort toch niet…"
Strikt genomen werkte dr. Aletta Jacobs in een 'vrouwelijk' veld: zij zorgde als arts voor anderen. De manier waarop zij haar functie opvatte, streek velen tegen de haren in. Het werd ongehoord geacht, dat een vrouw hardop sprak over lichamelijkheden. Zo werd een werkelijk beschaafde vrouw geacht zich te houden, alsof zij niet wist wat prostitutie was. Maar de innerlijke beschaving van heren werd door dergelijke kennis nooit aangetast. Dat Aletta Jacobs door in het openbaar over prostitutie te spreken te ver was gegaan, liet men haar dan ook weten, openlijk en in het geheim. Ze ontving anonieme brieven waarin zij persoonlijk beledigd en gekwetst werd.
Aletta Jacobs maakte kennis openbaar die tot dan toe overwegend tot het domein van de medische stand had behoord of die volgens de dwang der etiquette voor vrouwen onbespreekbaar was. Dat is haar verdienste geweest en in de ogen van haar tegenstanders juist datgene wat haar als vrouw en arts omlaag haalde. Overigens heeft de geschiedenis Aletta gelijk gegeven. De behoefte aan kennis en voorlichting van de gemiddelde patiënt is tegenwoordig groot.

Vrouwen in de medische stand
Dat Aletta Jacobs in de medische sfeer wilde werken, was op zich niet bijzonder. Wel dat zij een bij uitstek mannelijke positie wenste te bezitten, die van arts. Op de dag dat Aletta als zodanig beëdigd werd, brak het medische glazen plafond voor vrouwen. Dat wil zeggen: er kwam de eerste barst in. Pas in onze eeuw feminiseert de gezondheidszorg ook op de hogere functies en zal binnen enkele decennia de dokter in de regel een vrouw zijn.
Ten tijde van Aletta's studiejaren (1871-1878) waren van oudsher veel vrouwen werkzaam in de medische sfeer. Veelal werden zij slecht betaald, bezaten ze weinig gezag en hadden ze verschillende soorten scholing genoten. Sommige vroedvrouwen hadden hun vak geleerd tijdens een training on the job, in ziekenhuizen kregen verpleegsters een beperkte opleiding en vrouwen die in de zogeheten alternatieve sector werkzaam waren als 'strijkster' beriepen zich op een gave. Mede dankzij de onvermoeibare inzet van jonkvrouwe Jeltje de Bosch Kemper (1836-1916) kregen vrouwen die werkzaam waren in ziekenhuizen een betere opleiding. Zo werd het ook voor vrouwen die afkomstig waren uit de midden- en hogere klasse mogelijk een beroep als verpleegster te kiezen.

Voorlichting
Een patiënt, man of vrouw, hoorde zich te onderwerpen aan het gezag van de arts, diens adviezen op te volgen en de voorgeschreven medicijnen te slikken. De mondige en assertieve patiënt moest nog uitgevonden worden. Dr. Aletta Jacobs was haar tijd dan ook ver vooruit met het publiceren van een boek getiteld De vrouw, haar bouw en haar inwendige organen (1899). Vrouwen konden hieruit leren hoe hun eigen lichaam in elkaar zat en hoe het werkte. Het was een begrijpelijk boek, zonder een overmaat aan de Latijnse termen die de schijnbaar onaantastbare medische stand toen bezigde.
Tijdens haar lezingen en in haar publicaties sprak dr. Jacobs ook over andere misstanden, zoals de dubbele moraal ten aanzien van de prostitutie, het gebruik van voorbehoedsmiddelen en het belang van geboortebeperking. Dat een vrouw in het openbaar over al deze zaken sprak, was nieuw. Velen dachten, dat zij dus onfatsoenlijk moest zijn en wederom waren spot en hoon haar deel. Gelukkig ontving ze ook bijval, zoals van de bekende Helene Mercier (1839-1910) die haar schreef: "Het is toch al te gek, dat de vrouw zóólang zich heeft gehouden buiten zaken, die haar juist als vrouw en moeder rechtstreeks aangaan."